Eν αρχή ην ο ζεϊμπέκικος...
Ποιοι είναι οι Zεϊμπέκηδες, ποια η σχέση τους με τους Tούρκους, τους Έλληνες, την εξουσία, τη θρησκεία; Mια έκδοση του Θωμά Kοροβίνη φωτίζει τους ιδιότυπους μουσουλμάνους «αντάρτες»
ΒΙΚΥ ΧΑΡΙΣΟΠΟΥΛΟΥ
Δύο Ζεϊμπέκηδες κι ένας κάτοικος του Αϊδινίου - Φωτογραφία του 1873
«Ομάδα ανθρώπων με ιδιότυπα κοινωνικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά που έζησαν αρκετούς αιώνες (13ος - 20ός) στις κεντροδυτικές περιοχές της αιγαιακής Μικρασίας και αφομοιώθηκαν, χωρίς να αφήσουν επιβιώματα, στις αρχές του 20ού αιώνα μέσα στο πολυεθνικό χαρμάνι της οθωμανικής επικράτειας, οι Ζεϊμπέκηδες θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ως "ιδιότυποι μουσουλμάνοι αντάρτες".
Πρόκειται ουσιαστικά για τη μόνη ομάδα που αντιμαχόταν την οθωμανική αυτοκρατορία. H ληστρική κατά βάση συμπεριφορά τους θα μπορούσε να "διαβαστεί" ως δράση κοινωνικής ληστείας με στόχο την αποκατάσταση της λαϊκής δικαιοσύνης ενάντια στην οθωμανική φεουδαρχία - γεγονός που τους καθιστά ιδιαίτερα ελκυστικούς τύπους», δηλώνει στα «NEA» ο συγγραφέας του βιβλίου «Οι Ζεϊμπέκοι της Μικράς Ασίας», ερευνητής Θωμάς Κοροβίνης.
Φιλόλογος, καθηγητής στη Μέση Εκπαίδευση, δοκιμιογράφος, ερευνητής, στιχουργός, λογοτέχνης, μουσικός, ο Θωμάς Κοροβίνης χρειάστηκε 17 χρόνια έρευνας και μελέτης πηγών για την ολοκλήρωση του βιβλίου. Οι «Ζεϊμπέκοι» είναι το δωδέκατο βιβλίο του. Κυκλοφόρησε σειρά λογοτεχνικών και λαογραφικών ανθολογίων, μεταφράσεις Τούρκων ποιητών, διηγήματα και μελέτες για το λαϊκό τραγούδι και τους ερμηνευτές του, καθώς και τρεις δίσκους σε δικούς του στίχους, μουσική και ερμηνεία.
H επτάχρονη «θητεία» του ως καθηγητή των Ελληνικών στην Κωνσταντινούπολη έγινε η αφορμή για την παράλληλη έρευνα των πτυχών και των σχέσεων του ελληνικού και του τουρκικού πολιτισμού. Για τους «Ζεϊμπέκους» χρειάστηκαν πολυετείς μελέτες, συλλογή ντοκουμέντων από τα παζάρια της Ανατολής και σποραδικές επισκέψεις σε παλαιοπωλεία της Σμύρνης, της Πόλης, του Αϊδινίου, της Προύσας και της Περγάμου.
«Είναι ένα βιβλίο λατρείας και απορίας για τους κολασμένους. Ζούμε σε αντιηρωική εποχή. Οι ήρωες όμως χρειάζονται και σήμερα, κι ας λέει ο Μπρεχτ», δηλώνει ο Θωμάς Κοροβίνης.
Ο συγγραφέας -ερευνητής επιχειρεί πρώτα μια ετυμολογική προσεγγίση - ερμηνεία της λέξης Ζεϊμπέκ, με ρίζα ελληνική (θρακική ή της μικρασιατικής Φρυγίας, σύμφωνα με τη οποία η ρίζα Ζευ - έχει αναφορά στον Δία - και το δεύτερο συνθετικό - μπεκ, στον άρτο ή τη γη) και αραβική (Zeybak: κομψός, καλλωπισμένος -αλλά και το ζιαντέ / υπερβολή και μπετ / κακός) κ.ά. Δε λείπουν και αναφορές Ελλήνων και Τούρκων λαογράφων και γλωσσολόγων που φθάνουν ακόμα και στην παρήχηση του -δημοφιλούς στα λαϊκά στρώματα της Τουρκίας- όρου «Ζορμπά», αλλά και την ταύτιση του όρου με την έννοια του παλικαριού, του λεβέντη.
Οι βαθμίδες της ιεραρχίας αρχίζουν από τα κιζάνια (κιζάν - αγόρι ρωμαλέος νέος), τους Ζεϊμπέκους (τα μέλη του τάγματος) και τους Εφέδες (συγκοπή του τουρκικού εφέντης ή και του μεσαιωνικού αυθέντης ή του αρχαιοελληνικού «εφήβου», έως και του κατοίκου της Εφέσου). Ακολουθούν αναφορές στην καταγωγή και την προέλευση των Ζεϊμπέκων, την ενδυμασία των μελών του τάγματος, την ιστορία, τον χορό και το τραγούδι. Κυρίως όμως για τις επιδράσεις του πολιτισμού τους στην Ελλάδα, μαζί με ανθολόγηση κειμένων από τη νεοελληνική λογοτεχνία με αναφορές στους Ζεϊμπέκους και τον ζεϊμπέκικο χορό.
«Είδα αληθινούς Ζεϊμπέκους»
«Έγραψα στο ίδιο πλατό συναισθημάτων και έλξης για τους ήρωες και θρύλους. Είναι εμφανείς οι σχέσεις τους με τους Έλληνες Κλέφτες, με τους Σαμουράι της Ανατολής», λέει ο Θωμάς Κοροβίνης
«Το 1934 είδα αληθινούς Ζεϊμπέκους που μπαρκάρανε στη Σμύρνη, στο πλοίο που με πήγαινε στην Κωνσταντινούπολη», έγραφε ο Γιάννης Τσαρούχης. «Προς το ηλιοβασίλεμα, όταν ξεκίνησε το πλοίο, ο νεαρός χόρεψε πάνω στο κατάστρωμα... Την ανδρεία του, γιατί ήταν ανδρείος πολύ, σχεδόν άγριος, συνεπλήρωνε περίεργα ένα είδος ταπεινότητος και ευγνωμοσύνης που δεν ήταν γνωστό σε ποιον απευθύνεται και ήταν σα να ευγνωμονεί ένα θεό για το θαύμα που είναι η ζωή. Τον συνόδευε ένα τουμπελέκι που χτυπούσε ένας άλλος Ζεϊμπέκης στον μαγικό ρυθμό 9/8... Κανείς Τούρκος δεν ξέρει ούτε μπορεί να χορέψει ζεϊμπέκικο. Πρέπει να είναι απ' τα παράλια της Μικράς Ασίας κι όχι χωρικός».
INFO
Θωμάς Κοροβίνης, «Οι Ζεϊμπέκοι της Μικράς Ασίας», Εκδ. Άγρα,
