ORPHEUS TODAY by Ralph H. Abraham University of California Santa Cruz, CA 95064
The Christian suppression.
''So now we have some idea of the long line of Orphism with the paleolithic past, the goddess, the partnership, and so on. Classical Greece is a midstation on this long line of Orphism, a turning point in the transformation from gender partnership to male domination.The Roman Orpheus fable is a representation of this transformation, in a simple myth for ordinary people by Virgil and Ovid, as Orphism submerged, and the Roman empire, and its atheistic approach, took over. The essence of the story was packaged for posterity, and for us, by these possibly unconscious servants of the muses, Virgil and Ovid. In Alexandria, different groups lived side by side: the Egyptian community, the Greek community, a large ghetto of Jews, a very small group of early Christians, and so on. Into this melting pot went all these pagan elements. And out came Christianity, after a transmutation you could follow step by step. All the elements of Orphism were injected into the early church in Alexandria. And then, Orphism disappeared, as Christianity exploded. The Christian suppression of Orphism is a key factor in the development of European culture. Besides the general intolerance of the church, and Orphism is pagan, the trinitarian aspect was most unacceptable to the early fathers. The trinity, the heart of the long line of Orphism from earliest paleolithic times, stabilized the early history of human consciousness. The paleolithic Trivia -- the triple-headed goddess, the trinity of three female principles -- transmigrated into the divine triads of Sumer, Babylon, Egypt, Crete, Mycenae, Greece, and Rome. Gradually the gender changed, and the male gods got older and more agressive. In Babylonia you had the takeover of Chaos by Order, when Marduk killed Tiamat, the Goddess of Chaos. This transformation culminates in Judaism and Christianity, with the cult of Yahwey, and the total suppression of Orphism. The myth of Orpheus and Euridice was forgotten until the Renaissance.''
Orpheus Remembered: the Rediscovery of Orpheus During the Renaissance Alexander J. Broquet, F.R.C.
Alabaster Orphic Bowl (second-third centuries CE), symbolizing the Orphic Serpent/Egg at the center of all, emanating the cosmos, and the rebirth to that pristine state that an Orphic initiate could obtain.
Abraham, Ralph H. “Orpheus Today.” University of California, Santa Cruz. Rosicrucian Digest, Vol 86:1 (2008), 42-47. Glatz, Carol. “Quiet as a tomb no more: Vatican hopes crowds visit sarcophagi museum.” Catholic News Service, Oct. 3, 2005. Gouk, Penelope. “Music, Melancholy, and Medical Spirits in Early Modern Thought.” in Music as Medicine: the History of Music Therapy since Antiquity.” Peregrine Horden, ed. Vermont: Ashgate, 1988. Newby, Elizabeth. A Portrait of the Artist: The Legends of Orpheus and Their Use in Medieval and Renaissance Aesthetics. New York: Garland Publishing, Inc., 1987. Sternfield, F. W. The Birth of Opera. Oxford: Oxford University Press, 1995. Taylor, Thomas, trans., The Mystical Hymns of Orpheus. http:// www.sacred-texts.com/cla/hoo/index.htm .
Tolkien, J. R. R., trans., Sir Gawain and the Green Knight, Pearl, Sir Orfeo. New York: Del Rey, 1979. Voss, Angela. Marsilio Ficino. Berkeley: North Atlantic Books, 2006. Voss, Angela. “Marsilio Ficino, the Second Orpheus” in Music as Medicine: the History of Music Therapy since Antiquity. Peregrine Horden, ed. Vermont: Ashgate, 1988. Walker, D. P. “Orpheus the Theologian and Renaissance Platonists.” Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, Vol. 16, No. 1/2. (1953):100-120. Warden, John. “Orpheus and Ficino” in Orpheus: The Metamorphoses of a Myth. John Warden, ed. University of Toronto Press: Toronto, 1982.
An Orphic bowl.-With reference to the alabaster bowl published under this title in our last number (Delbrueck and Vollgraff, ... www.jstor.org/stable/626667
* An Orphic Bowl * R. Delbrueck and W. Vollgraff * The Journal of Hellenic Studies, Vol. 54, Part 2 (1934), pp. 129-139 (article consists of 14 pages) * Published by: The Society for the Promotion of Hellenic Studies * Stable URL: http://www.jstor.org/stable/626856
''The Gnostic Succotash: Orphic ceremonial bowl showing sixteen naked adepts, eight men and eight women, in a circle with their feet touching. ("The Sanctum of the Winged Serpent," Orphic bowl, 200-300 CE. In Joseph Campbell, Creative Mythology, p. 96.)''
A kérdezett rész forrása: János István A középkor himnuszköltészete Bp. 1983 Tankönyvkiadó 7. és különösen 8. oldal további utalásokkal Babits Mihályra. A görög zenére vonatkozó bibliográfiát bőségesen megtalálja, ha a Google keresőben a Ritoók Görög zene szavakkal indít. Érdeklődő figyelmét ismételten köszönve
Üdvözlettel: Németh Béla''
~~~~~
Hé kharisz khóreuei. – A kharisz (kegyelem) vezeti a kartáncot. Aulészai theló – sípolni akarok (az aulosz közismert görög fúvós hangszer neve), orgészaszthe pantesz! – ünnepeljetek mindannyian!
Solvere volo et solvi volo. Salvare volo et salvari volo. Generare volo et generari volo. Cantare volo et cantari volo. Saltate cuncti! Ornare volo et ornari volo. Lucerna sum tibi, ille qui me vides. Janua sum tibi, quicunque me pulsas. Qui vides quod ago, tace opera mea.
(Oldani vágyom és oldódni vágyom. Üdvözíteni vágyom és üdvözülni vágyom. Nemzeni vágyom és megfoganni vágyom. Dalolni vágyom és dalláválni vágyom. Mind táncoljatok! Ékesíteni vágyom és ékeskedni vágyom. Lámpád vagyok, ha látsz engem. Ajtód vagyok, ha zörgetsz rajtam. Ki látod, mit teszek, hallgasd el a munkám.)
ύμνήσαντες himnuszt énekelve, apokrif – az írás melletti Babits Weöres Sándor János evangélium-apokrif "A teljesség felé”. Cantare volo et cantari volo. -Énekelni akarok, és akarom, hogy énekeljenek rólam. Saltate cuncti! – Táncoljatok mindannyian!
''A közkeletű fordítások pontatlanságaiból nem arra kell következtetni, hogy latinul nem lehet megtanulni; a költők nagyvonalúak. ''
Hé kharisz khóreuei. – A kharisz (kegyelem) vezeti a kartáncot. Aulészai theló – sípolni akarok (az aulosz közismert görög fúvós hangszer neve), orgészaszthe pantesz! – ünnepeljetek mindannyian! (Innen a túlzott „ünneplés”-re az eredetileg misztérium-szertartásokat jelentő orgia szó.) A theló a latin volo megfelelője, - vigyázzunk, ne tévesszük össze a tau-val írt telosz (vég, mint az óráinkat bevezető Szeikilosz énekben, ill. cél, mint a cél-okság teleológia szóban.) A pantesz – mindenki - semleges alakja a panta (minden dolog, minden dolgot) már többször előfordult. A pantesz a latin omnes-nek a panta az omnia-nak felel meg.
''N Az evangélista szerint maga Krisztus és tanítványai is ύμνήσαντες, azaz himnuszt énekelve, távoztak az utolsó vacsora helyéről, majd vonultak föl az Olajfák hegyére. Van hagyomány, mely még az ének szövegéről is tud. Ez nem hiteles, hanem ún. apokrif – az írás melletti -, amely nem került be a szent iratokba. Találkoztunk már ilyennel. Az apokrif hagyományban szerepel pl. Szent Péter látomása, a Quo vadis, Domine? - Hová mégy, Uram?, amely címet adott Sienkiewicz híres regényének. A fentebb említett himnusz-töredék is híressé vált, sokan ismerik és idézik különféle célokra ma is. Íme a latin szöveg:
F Solvere volo et solvi volo. Salvare volo et salvari volo. Generare volo et generari volo. Cantare volo et cantari volo. Saltate cuncti! Ornare volo et ornari volo. Lucerna sum tibi, ille, qui me vides. Janua sum tibi, quicunque me pulsas. Qui vides, quod ago, tace opera mea N Babits azt írja, hogy „talán a legrégibb latin nyelvű himnusztöredék, ami ránk maradt” – s Weöres Sándor mint János evangélium-apokrifot közli fordítással együtt, a következő címmel: A teljesség felé”. A szöveg első hallásra könnyűnek tűnhetett: első felében ugyanazon igék aktív és passzív befejezetlen főnévi igeneve szerepel öt sorban. Solvere volo et solvi volo - Szabadítani akarok, s szabadulni akarok. Salvare volo et salvari volo. – Épen akarok tartani, és épen akarok maradni. Generare volo et generari volo. – Első megközelítésben (Weöres Sándor is így fordítja: Nemzeni akarok és megfoganni akarok. Viszont Finály latin szótár szerint az ige fennköltebb értelmű: ezt használják Isten alkotó tevékenységére, pl. az ember teremtésére (nem véletlenül szerepelhet egy dalszövegben: „Alkotni, Uram, s alakulni vágyom!” – Ez a megoldás akár hitelesebb is lehet az előbbinél.) Cantare volo et cantari volo. -Énekelni akarok, és akarom, hogy énekeljenek rólam. S most egy rövid sor következik: Saltate cuncti! – Táncoljatok mindannyian! Ez a motívum igazán illik a zsidó ünneplési szokásokhoz. Még egy sor variálja az aktív-passzív igenévpárt: Ornare volo et ornari volo. – Ékesíteni akarok, és ékesedni akarok; - majd változik a szöveg felépítése: Lucerna sum tibi – lámpásod vagyok neked, ille, qui me vides – te ember, ott, aki engem látsz. Janua sum tibi – ajtód vagyok neked, quicunque me pulsas – bárki vagy, aki rajtam kopogtatsz. Qui vides, quod ago – aki látod, mit teszek, tace opera mea – ne szólj a kedvemért! A közkeletű fordítások pontatlanságaiból nem arra kell következtetni, hogy latinul nem lehet megtanulni; a költők nagyvonalúak.
F S hogy áttérjünk a kis görögre, akad egy olyan görög töredék is, mely mintha az iménti szöveg folytatása lenne: Tróthénai theló kai trószai theló – sebesülni akarok és sebezni akarok, phagein theló kai bróténai theló – enni akarok, és akarom, hogy tápláljanak; akúein theló kai akueszthai theló – hallani akarok, és hallatszani akarok, lúszaszthai theló kai lúein theló – tisztulni akarok és tisztítani akarok; noéthénai theló, núsz ón holosz – akarom, hogy értsenek, mert a teljes értelem vagyok. (A núsz – ész, értelem - fogalom görög neve eléggé elterjedt.) Hé kharisz khóreuei. – A kharisz (kegyelem) vezeti a kartáncot. Aulészai theló – sípolni akarok (az aulosz közismert görög fúvós hangszer neve), orgészaszthe pantesz! – ünnepeljetek mindannyian! (Innen a túlzott „ünneplés”-re az eredetileg misztérium-szertartásokat jelentő orgia szó.) A theló a latin volo megfelelője, - vigyázzunk, ne tévesszük össze a tau-val írt telosz (vég, mint az óráinkat bevezető Szeikilosz énekben, ill. cél, mint a cél-okság teleológia szóban.) A pantesz – mindenki - semleges alakja a panta (minden dolog, minden dolgot) már többször előfordult. A pantesz a latin omnes-nek a panta az omnia-nak felel meg.
N Fentebb említettük, hogy Babits dicsérte a latin himnusztöredéket. A kötet, amelyben ez szerepel a szintén híres Amor sanctus. Ebben gyűjtötte össze Babits számos latin nyelvű keresztény himnusz magyar fordítását, a címadó himnuszét is.''
1952-ben született Nagybajcson. 1977-ben szentelték pappá. 1994–2001-ben tábori püspök, kat. ordinárus. 1995-től a Magyar Katolikus Püspöki Konferencia Ökumenikus Bizottságának vezetője, 1996-tól a PPKE BTK tanára. Jelenleg az Esztergom-Budapesti Főegyházmegye segédpüspöke, az Esztergomi Hittudományi Főiskolán teológiai tanár.
Krisztus-Himnusz (nagycsütörtöki János-apokrif, a második század első feléből, az apostolokhoz, Ladocsi Gáspár görög fordítása alapján készítette Turcsány Péter)
Συγγραφέας: Ιωάννης Καραβιδόπουλος Εκδότης: Πουρναράς Π. Σ. Αριθμός Σελίδων: 398
Στόχος αυτής της έκδοσης είναι να παρουσιάσει σε νεοελληνική μετάφραση τα «Απόκρυφα χριστιανικά κείμενα», γνωστά και ως «Απόκρυφα της Καινής Διαθήκης», με εισαγωγή σε καθένα από αυτά και κάποια σχόλια. Τα κείμενα αυτά ενδιαφέρουν όχι μόνο τον ερμηνευτή της Καινής Διαθήκης αλλά και τον ιστορικό της Εκκλησίας, τον ιστορικό της τέχνης και του πολιτισμού και της χριστιανικής πνευματικότητας γενικότερα. Είναι καιρός πλέον η περιπλανώμενη σε πολλούς άποψη ότι τα Απόκρυφα περιέχουν συγκλονιστικές και ύποπτες για τη χριστιανική πίστη πληροφορίες, και γι αυτό η Εκκλησία και η Θεολογία τα κρατούν μακριά από το αναγνωστικό κοινό, να δώσει τη θέση σε μια νηφαλιότερη επιστημονική αποτίμηση των κειμένων αυτών. Σ αυτό άλλωστε αποβλέπει η παρούσα έκδοση.
''Η μελέτη που γίνεται σήμερα των αποκρύφων κειμένων, είτε στον τόπο μας είτε διεθνώς, διαλύει τις ανεύθυνες απόψεις που κυκλοφορούν σε ορισμένους ότι τα κείμενα αυτά περιέχουν συγκλονιστικά στοιχεία που δήθεν κλονίζουν την πίστη της Εκκλησίας, η οποία - όπως άλλωστε και η θεολογία - τα κρατάει μακριά από τη δημοσιότητα!.. Είναι καιρός αυτές οι διάχυτες ανεύθυνες απόψεις να δώσουν τη θέση τους σε μια νηφαλιότερη και επιστημονικότερη προσέγγιση των κειμένων αυτών, ώστε να αναδειχθεί έτσι και η διαφορά επιπέδου τους από τα ευαγγέλια της Καινής Διαθήκης.''
Ο κ. Ιωάννης Δ. Καραβιδόπουλος είναι καθηγητής στο τμήμα Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Ο Ύμνος του Ιησού ~ Αποσπάστηκε από τις Πράξεις του Ιωάννη. Αποτελεί απόκρυφο κείμενο του 2ου αιώνα (περίπου το 130 μ.Χ.)
XCVI Τώρα, προτού παρθεί από τους άνομους Εβραίους, που εξουσιάζονταν επίσης από τον άνομο ποιμένα, μας μάζεψε όλους μαζί και είπε: Προτού παραδοθώ σ’ αυτούς, ας τραγουδήσουμε έναν ύμνο στον Πατέρα, κι έτσι να προχωρήσουμε προς αυτό που ανοίγεται εμπρός μας. Μας ένωσε σαν δαχτυλίδι, κρατώντας ο ένας το χέρι του άλλου, κι αυτός στεκούμενος στο κέντρο, είπε: Απαντήστε με ‘αμήν’ σ’ εμένα Κι άρχισε τότε να τραγουδά έναν ύμνο, λέγοντας:
Δόξα σε σένα, Πατέρα.
Κι εμείς, γύρω σα δαχτυλίδι, απαντήσαμε: Αμήν
Δόξα σε σένα Κύριε Δόξα σε σένα Χάρη Αμήν Δόξα σε σένα Πνεύμα Δόξα σε σένα Άγιε: Δόξα στην δόξα σου Αμήν
Σε υμνούμε, ω Πατέρα! Σ’ ευχαριστούμε, ω Φως, όπου δεν πηγάζει σκοτάδι Αμήν
Τώρα, καθώς δίνουμε ευχαριστίες, λέγω:
Θα σωζόμουν και θα έσωζα Αμήν Θα ελευθερωνόμουν και θα ελευθέρωνα Αμήν Θα πληγωνόμουν και θα πλήγωνα Αμήν Θα γεννιόμουν και θα εγκυμονούσα Αμήν Θα έτρωγα και θα τρωγόμουν Αμήν Θ’ άκουγα και θ’ ακουγόμουν Αμήν Θα ήμουν σκέψη, όντας ολόκληρη σκέψη Αμήν Θα πλενόμουν και θα έπλενα Αμήν Η Χάρη θα χόρευε, εγώ θα έπαιζα τον αυλό! Χορέψτε όλοι σας! Αμήν Θα θρηνούσα: θρηνήστε όλοι σας Αμήν
Το νούμερο Οκτώ (Ογδοάδ), τραγουδά ευχαριστία μαζί μας Αμήν Το νούμερο Δώδεκα, χορεύει από ψηλά Αμήν Το Όλον σε υψηλό επίπεδο του χορού μας Αμήν Όποιος δεν χορεύει, δεν γνωρίζει τι ήρθε για να περάσει Αμήν
Θα έφευγα και θα έμενα Αμήν Θα στόλιζα και θα στολιζόμουν Αμήν Θα ενωνόμουν και θα ένωνα Αμήν Δεν έχω οίκο και έχω οίκους Αμήν Τόπο δεν έχω και έχω τόπους Αμήν Ναό δεν έχω και έχω ναούς Αμήν
Λυχνάρι είμαι σε σας που με κοιτάτε Αμήν Καθρέφτης είμαι σε σας που με αντιλαμβάνεστε Αμήν Πόρτα είμαι σε σας που με κρούετε Αμήν Οδός είμαι σε σας τους οδοιπόρους...
Τώρα απαντήστε στον χορό μου Δείτε τον εαυτό σας σε μένα που μιλώ Και βλέποντας τι πράττω, κρατήστε σιγή για τα μυστήριά μου.
Εσείς που χορέψατε, αντιληφθείτε τι πράττω, διότι σε σας ανήκει αυτό το ανθρώπινο πάθος, που θα υποφέρω. Διότι εσείς δεν μπορούσατε καθόλου θα καταλάβετε τι υποφέρατε εάν δεν είχα αποσταλεί σε σας, ως λόγος του Πατέρα. Εσείς που είδατε τι υποφέρω, είδατε εμένα ως υποφέροντα, και βλέποντας δεν αντέξατε μα ολοκληρωτικά ταραχτήκατε, ταραχτήκατε για να γίνετε σοφοί. Δείτε με ως κλίνη, αναπαυτείτε πάνω μου.
Το ποιός είμαι θα το γνωρίσετε όταν αποχωρήσω. Αυτό που τώρα φαίνεται να είμαι, δεν είμαι. Θα δείτε όταν έρθετε. Εάν εσείς γνωρίζατε πως να υποφέρετε, θα ήσασταν ικανοί να μην υποφέρετε. Μάθετε να υποφέρετε και θα είστε ικανοί να μην υποφέρετε. Ότι δεν γνωρίζετε, εγώ ο ίδιος θα σας το διδάξω. Ο Θεός σας είμαι εγώ, όχι ο Θεός του προδότη. Θα κρατήσω επικοινωνία με φωτισμένες ψυχές. Μέσα μου γνωρίστε τον κόσμο της σοφίας. Πάλι, μαζί μου πείτε:
Δόξα σε σένα Πατέρα Δόξα σε σένα Κόσμε Δόξα σε σένα Άγιο Πνεύμα
Κι αν εσείς θέλετε να γνωρίζετε σχετικά με μένα, τι ήμουν, να γνωρίζετε ότι με έναν λόγο ξεγέλασα τα πάντα και δεν ξεγελάστηκα. Έκανα άλμα: Μα καταλάβετε το Όλο, και καταλαβαίνοντάς το, είπε:
''Στις Ιωάννου, που τοποθετούνται κατά προσέγγισιν στο δεύτερο μισό του 3ου αιώνα, υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που αποκλίνουν από το χριστιανισμό: η υποτιθέμενη αποκάλυψη που κάνει ο Ιησούς στον αγαπημένο Του μαθητή, σε μια σπηλιά του Όρους των Ελαιών, την ώρα που Τον έχουν σταυρώσει. Εκεί του «αποκαλύπτει» ότι ποτέ δεν έγινε αληθινός άνθρωπος, αλλά φαινομενικά γεννήθηκε και φαινομενικά σταυρώθηκε (αναγνωρίζετε ελπίζω το δοκητισμό, τη γνωστική δοξασία που είχαμε αναφέρει νωρίτερα) – ένας ύμνος που απευθύνει εν χορώ προς το Θεό ο Χριστός με τους αποστόλους (με τεχνοτροπία του 3ου και των αρχών του 4ου αιώνα), με σαφές γνωστικό περιεχόμενο (Ογδοάδα, δωδέκατος αριθμός κ.λ.π.) – η απόρριψη από τον Ιωάννη της προσωπογραφίας του, την οποία χαρακτηρίζει «νεκρή εικόνα ενός νεκρού», απηχώντας μάλλον τη νεοπλατωνική ιδέα ότι το σώμα είναι σήμα (=τάφος) και φυλακή της ψυχής (ανάλογο επεισόδιο καταγράφει ο Πορφύριος για την άρνηση του μεγάλου νεοπλατωνικού φιλοσόφου του 3ου αιώνα μ.Χ. Πλωτίνου να τον ζωγραφίσουν).''
Βασική βιβλιογραφία
Α. Εκδόσεις αποκρύφων
C. Tischendorf, Evagelia Apocrypha, Lipsiae, Avenarius et Mendelssohn, MDCCCLIII, ελλ. έκδ. C. Tischendorf, Απόκρυφα Ευαγγέλια, Αθήναι, χ.χ., οίκος Κωνστ. Χ. Σπανού.
Του ίδιου, Apocalypses Apocryphae, Mosis, Esdrae, Pauli, Iohannis, item Mariae Dormitio, additis Evageliorum et actuum Apocryphorum, Lipsiae, Hermann Mendelssohn, MDCCCLXVI.
Acta Apostolorum Apocrypha, τόμοι 4, Georg Olms Verlag Hildeshein, New York 1972.
Σάββα Αγουρίδου (επιμ.), Χριστιανικός Γνωστικισμός – Τα κοπτικά κείμενα του Nag Hammadi στην Αίγυπτο, Κέντρο βιβλικών Μελετών «Άρτος Ζωής», Αθήνα 1989 (περιέχει πολλά κείμενα και αποσπάσματα σε μετάφραση).
Θανάση Γεωργιάδη (μετάφρ.), Απόκρυφα ευαγγέλια (2 τόμοι – Ευαγγέλια της παιδικής ηλικίας και Ευαγγέλια του πάθους), Σύγχρονοι Ορίζοντες.
Θεόδωρου Ρηγινιώτη, Τα απόκρυφα ευαγγέλια και ο σχηματισμός της Καινής Διαθήκης, Πύρρα, Αθήνα 2006 (περιέχει παράρτημα με απόκρυφα κείμενα).
Ρούντολφ Κασέρ, Μάρβιν Μάιερ, Γκρέγκορ Βουρστ (επιμ.), Το ευαγγέλιο του Ιούδα, ελληνική μετάφραση Μαρία Μαυροματάκη, Ελίνα Σινοπούλου, National Geographic Society, 2006.
Γρηγορίου Κατσαρέα, Βιβλίον του Ενώχ (το χαρακτηρισθέν ως απόκρυφον), Σπανός, Αθήνα 1973.
Ιστορία Ιακώβου του Αδελφοθέου εις την Γέννησιν της Παναγίας Θεοτόκου, μετέφρασεν ο Κώστας Γεωργουσόπουλος, Συνέχεια, 1991.
Δημήτρη Κουτσούκη (μετάφραση), Απόκρυφα κείμενα Καινής Διαθήκης (7 μικροί τόμοι με μεταφράσεις), Πύρινος Κόσμος, Αθήνα (αποκρυφιστές). Στην έκδοση αυτή περιλαμβάνονται κατά λάθος και τα κείμενα των αποστολικών Πατέρων.
Β. Λοιπά βοηθήματα
Ειρηναίου Λουγδούνων, Έλεγχος και ανατροπή της ψευδωνύμου γνώσεως, στο J. P. Migne, Patrologia Graeca, Paris 1857-1866, τόμ. 7, στ. 433-1321.
Επιφανίου Σαλαμίνος της Κύπρου, Πανάριον, στο J. P. Migne, Patrologia Graeca, τόμ. 41, στ. 173-1200.
Απόκρυφα χριστιανικά κείμενα- ή, σύμφωνα με άλλη επικρατούσα ονομασία, «Απόκρυφα της Καινής Διαθήκης», κατ' αντιδιαστολή προς τα «Απόκρυφα της Παλαιάς Διαθήκης" - ονομάζονται διάφορα ανώνυμα ή ψευδεπίγραφα χριστιανικά κείμενα , γραμμένα από τον 2ο μ.Χ. αιώνα και εξής, που δεν συμπεριλαμβάνονται στον «κανόνα» της Κ.Δ. αλλά αναγινώσκονται απλώς ή απορρίπτονται από τους εκκλησιαστικούς συγγραφείς των πρώτων αιώνων. Σχετίζονται όμως με την Κ.Δ. (και έτσι εξηγείται η επικρατούσα ονομασία τους) τόσο από πλευράς φιλολογικού είδους (είναι Ευγγέλια, Πράξεις, Επιστολές, Αποκαλύψεις, αλλά και Διάλογοι, Ερωτήσεις, κ.ά.π.) όσο και από πλευράς περιεχομένου, διότι τα κείμενα αυτά αναφέρονται σε γεγονότα ή πρόσωπα που περιέχονται στην Κ.Δ., συνήθως τροποποιώντας τα, ή βρίσκονται στην προέκταση αυτών.
Πηγή:enoriaka.gr
Ο όρος «απόκρυφος» σημαίνει αρχικά αυτό που είναι κρυμμένο και φυλαγμένο προσεκτικά. Στην προς Κολασσαείς επιστολή λέγεται ότι στο Χριστό «εισί πάντες οι θησαυροί της σοφίας και γνώσεως απόκρυφοι» (2, 3), που σημαίνει ότι οι θησαυροί αυτοί είναι κρυμμένοι στο Χριστό, όχι για να μην φανερωθούν στους ανθρώπους, αλλά ότι είναι φυλαγμένοι με μοναδικό τρόπο σαν σε «θησαυροφυλάκιο» από το οποίο αντλεί ο πιστός.
Ο όρος δεν ήταν αρχικά μονοσήμαντος. Σε ορισμένους κύκλους αιρετικών, που χρησιμοποιούσαν ένα ή μερικά από αυτά τα κείμενα, ο όρος είχε θετική έννοια και δήλωνε τα βιβλία που ήταν προφυλαγμένα από την κοινή χρήση εξαιτίας του βάθους των νοημάτων τους που δεν μπορούσε να συλλάβει ο κοινός αναγνώστης. Οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς όμως χρησιμοποιούσαν τον ίδιο όρο με αρνητική έννοια, για να δηλώσουν βιβλία αμφίβολης αξίας και προέλευσης και μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις αιρετικά, και τα κατονόμαζαν σε λίστες που διασώθηκαν. Με τη δεύτερη αυτή έννοια επικράτησε ο όρος «απόκρυφα» στην εκκλησιαστική και θεολογική γλώσσα. Θα δούμε στη συνέχεια ότι με το πέρασμα των αιώνων διαπιστώθηκε ότι δεν είναι όλα τα διασωθέντα απόκρυφα αιρετικά.
Ποια ήταν τα αίτια που οδήγησαν στην παραγωγή αυτής της απόκρυφης φιλολογίας;
1) Πρώτα- πρώτα η ευσεβής φαντασία ορισμένων αγνώστων συγγραφέων, που απέδωσαν τα έργα τους σε γνωστά πρόσωπα της Εκκλησίας, θέλησε να καλύψει τα «κενά» της Κ.Δ., ιδιαίτερα της ζωής του Ιησού και της Παναγίας καθώς και των Αποστόλων, με στόχο μερικές φορές απολογητικό.
Η πληροφορία του Ιω. 20, 30 «πολλά μεν ουν και άλλα σημεία εποίησεν ο Ιησούς... ά ουκ έστιν γεγραμμένα εν τω βιβλίω τούτω» ήταν ένα επαρκές βιβλικό έρεισμα για τους αποκρυφογράφους. Ορισμένα άλλα χωρία αποτέλεσαν επίσης έναυσμα για τη συγγραφή κάποιου κειμένου. Π.χ. η πληροφορία της Β' Κορ. 12, 2 («οίδα άνθρωπον... αρπαγέντα έως τρίτον ουρανόν... και ήκουσεν άρρητα ρήματα ά ουκ εξόν ανθρώπω λαλήσαι») προκάλεσε την απόκρυφη Αποκάλυψη του Παύλου.
Πολλές φορές δευτερεύοντα ή ανώνυμα πρόσωπα της Κ.Δ. αναφέρονται με συγκεκριμένο όνομα στα Απόκρυφα - όνομα που επικράτησε στην παράδοση της Εκκλησίας, κυρίως στη λειτουργική- και γίνονται πρωταγωνιστές ή διαδραματίζουν έναν πιο σημαντικό ρόλο σ' αυτά. Ο ανώνυμος εκατόνταρχος της σταύρωσης παραδίδεται στα Απόκρυφα με το όνομα Λογγίνος (και έτσι είναι γνωστός στα Συναξάρια και τη λοιπή παράδοση), οι τρεις μάγοι φέρουν τα ονόματα Γασπάρ, Βαλτάσαρ και Μελχιώρ, οι δύο ληστές ονομάζονται Γέστας και Δυσμάς (ή Δημάς), η αιμορροούσα γυναίκα Βερονίκη κ.λ.π. Συνήθως παρουσιάζονται μυθώδεις και φανταστικές διηγήσεις για περιόδους της ζωής του Ιησού, για τις οποίες δεν υπάρχουν πληροφορίες στα Ευαγγέλια. Έτσι π.χ. γίνεται λόγος για τη γέννηση και την παιδική ηλικία της Παναγίας, για τα θαύματα της παιδικής ηλικίας του Ιησού, για τη φυγή στην Αίγυπτο και την εκεί κατάρρευση των ειδώλων, την κάθοδο στον Άδη και τα εκεί συμβάντα, την Ανάσταση, την ιεραποστολική δραστηριότητα των αποστόλων σε διάφορα μέρη του κόσμου κ.ά.π.
2)Η απόκρυφη φιλολογία έγινε αμέσως το όχημα και το μέσο για τη διατύπωση και τη διάδοση αιρετικών διδασκαλιών.
Οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς, ιδιαίτερα των πρώτων αιώνων, κάνουν λόγο για απόκρυφες γραφές, που διατείνονται ότι κατέχουν οι διάφορες ομάδες αιρετικών και ιδίως οι Γνωστικοί, με τις οποίες παρασύρουν τους ανύποπτους και αγράμματους χριστιανούς. Ο Ειρηναίος π.χ. αναφερόμενος στους Γνωστικούς λέγει ότι έχουν «αμύθητον πλήθος απόκρυφων και νόθων γραφών, ας αυτοί έπλασαν» και τις οποίες «παρεισφέρουσν εις κατάπληξιν των ανοήτων και τα της αλήθειας μη επισταμένων γράμματα» (Έλεγχος Α' 20). Εννοεί άραγε τα γνωστά σήμερα Απόκρυφα;
Για «βίβλους αποκρύφους» των αιρετικών κάνει λόγο και ο Κλήμης Αλεξανδρεύς, ο δε Ωριγένης, σχολιάζοντας τον πρόλογο του κατά Λουκάν Ευαγγελίου «επειδήπερ πολλοί επιχείρησαν...», με τους πολλούς εννοεί τους αποκρυφογράφους που «επιχείρησαν» αλλά δεν μπόρεσαν να γράψουν «ευαγγέλια», γιατί έγραψαν «χωρίς χαρίσματος», ως παραδείγματα αναφέρει το Ευαγγέλιο των Δώδεκα, το κατά Αιγυπτους, το κατά Βασιλείδην, το κατά Θωμάν, το κατά Ματθίαν «και άλλα πλείονα».
Ωστόσο, κάποιες πληροφορίες για το μαρτυρικό θάνατο του Ησαΐα λέγει ότι τις αντλεί από απόκρυφο κείμενο, επίσης για το φόνο του Ζαχαρία μεταξύ του ναού και του θυσιαστηρίου. Ο ιστορικός Ευσέβιος, αναφερόμενος στις συζητήσεις για τον κανόνα της Κ.Δ., διακρίνει τα βιβλία σε «ομολογούμενα», «αντιλεγόμενα», «νόθα» και «αιρετικά». Στις δύο τελευταίες ομάδες απαριθμεί ορισμένα από τα γνωστά σήμερα απόκρυφα κείμενα.
Επανειλημμένα αναφέρεται σε αιρετικούς που χρησιμοποιούν απόκρυφα κείμενα ο Επιφάνιος. Στο έργο «Σύνοψις επίτομος της θείας Γραφής» που αποδίδεται στο Μ. Αθανάσιο αναφέρονται οι Περίοδοι Πέτρου, Ιωάννου, Θωμά, το Ευαγγέλιο κατά Θωμάν, η Διδαχή Αποστόλων και τα Κλημέντια, και χαρακτηρίζονται ως «νόθα και απόβλητα», που δεν περιέχουν τίποτε το «έγκριτον και επωφελές». Πλήρης κατάλογος των αποκρύφων δεν σώζεται από κανένα εκκλησιαστικό συγγραφέα. Οι κάποιοι ελλιπείς κατάλογοι που σώζονται από τους Τιμόθεο τον πρεσβύτερο, Ωριγένη, Μ. Αθανάσιο, Ευσέβιο, και αργότερα από τον Νικηφόρο Πατριάρχη Κων/πόλεως κ.ά., καθώς και από το Γελασιανό διάταγμα, επικαλύπτονται εν μέρει μεταξύ τους ή περιέχουν ονομασίες που δεν ανταποκρίνονται σε κανένα από τα γνωστά σήμερα Απόκρυφα.
Για τον αιρετικό ή όχι χαρακτήρα ορισμένων αποκρύφων γίνονται συζητήσεις σήμερα στην έρευνα. Πράγματι τα απόκρυφα κείμενα έχουν μια πολύπλοκη ιστορία, είτε διότι όντας αιρετικά υπέστησαν επεξεργασία από ορθόδοξο χέρι, είτε διότι άλλα, αντίστροφα, όντας αρχικά ορθόδοξα, έτυχαν επεξεργασίας από αιρετικούς, που πρόσθεσαν δικές τους διδασκαλίες. Επίσης πολύπλοκη είναι και η ιστορία της χειρόγραφης παράδοσης ενός ελληνικού πρωτοτύπου. Κι ακόμα ορισμένα απόκρυφα σώζονται σε χειρόγραφα που δεν συμφωνούν πάντα μεταξύ τους σε όλα τα σημεία. Σε κάποιες περιπτώσεις σώζεται ένα απόκρυφο κείμενο σε μια εκτενή μορφή και σε μια συντομότερη. Αρκετά σώζονται στην ελληνική πρωτότυπή τους γλώσσα, αλλά και σε αρχαίες μεταφράσεις (λατινικές, κοπτικές, συριακές, αιθιοπικές, αρμενικές κ.λ.π.). Μερικά διατηρούνται μόνο σε αυτές τις μεταφράσεις.
Στη διάρκεια των αιώνων τα απόκρυφα κείμενα έτυχαν διαφορετικής αντιμετώπισης: Άλλοτε καταδικάστηκαν από την Εκκλησία (ιδιαίτερα στη Δύση), άλλοτε τροφοδότησαν τη λαϊκή ευσέβεια ή ενέπνευσαν έργα τέχνης. Η βυζαντινή τέχνη έχει σκηνές που η προέλευσή τους βρίσκεται στα Απόκρυφα. Αρκεί να αναφέρουμε εδώ για παράδειγμα τα ψηφιδωτά του νάρθηκα της Μονής της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη και της εκκλησίας Santa Maria Maggiore στη Ρώμη, που είναι εμπνευσμένα από το Πρωτοευαγγέλιον Ιακώβου και περιέχουν σκηνές από την παιδική ηλικία της Παναγίας. Επίσης τα εικονογραφικά θέματα του σπηλαίου ως τόπου γέννησης του Ιησού, της διάνοιξης του όρους, για να σωθεί ο Ιωάννης ο Βαπτιστής από τους στρατιώτες του Ηρώδη, κ.ά.π. αντλούνται από απόκρυφα κείμενα, τα οποία βέβαια με τη σειρά τους μπορεί να ενσωματώνουν πρωτοχριστιανικές παραδόσεις.
Παρόλον ότι τα Απόκρυφα δεν κομίζουν ουσιαστικά κανένα νέο στοιχείο στη χριστιανική αποκάλυψη και παρόλον ότι συγκρινόμενα προς τα κανονικά Καινοδιαθηκικά κείμενα υπολείπονται σαφώς από πλευράς θεολογικής εμβάθυνσης στην ιστορία της θείας Οικονομίας ιστορικών στοιχείων, πνευματικού πλούτου και ηθικού βάθους, μπορεί κανείς να δικαιολογήσει το ενδιαφέρον τόσο των παλαιότερων εποχών όσο και της σύγχρονης έρευνας γι' αυτά. Διασώζουν μερικά από αυτά παραδόσεις στις οποίες στηρίζονται γιορτές της Εκκλησίας, όπως π.χ. το Γενέσιον, τα Εισόδια της Θεοτόκου κ.ά.
Άλλωστε πολλά από αυτά - που δεν προέρχονται από αιρετικούς - έθρεψαν πολλές γενιές χριστιανών στη διάρκεια της ιστορίας κι αν δεν βρέθηκαν ποτέ στο κέντρο της εκκλησιαστικής ζωής, ζούσαν ωστόσο και ως προσφιλή λαϊκά αναγνώσματα επιδρούσαν στην περιφέρεια, η δε σιωπηρή περιφερειακή διαδρομή τους συχνά αναδυόταν εντονότερα προς το κέντρο και επηρέαζε την τέχνη, τη λατρεία, την ηθική οικοδομή, την απολογητική διάθεση.
Ιωάννη Δ. Καραβιδόπουλου Καθηγητού Θεολογίας Αριστοτελείου Παν/μίου Θεσσαλονίκης από το βιβλίο «Απόκρυφα Χριστιανικά Κείμενα», τόμος α' Απόκρυφα Ευαγγέλια, Θεσσαλονίκη 1999, εκδόσεις «ΠΟΥΡΝΑΡΑ» Αναδημοσίευση από το Περιοδικό Πειραϊκή Εκκλησία τευχ. Ιούνιος 2006
W. C. Van Unnik - A note on the dance of Jesus in the 'Acts of John' In: Vigiliae Christianae, 18e jrg., pp. 1-5 Annotatie: Ook verschenen in: Sparsa collecta: the collected essays of W.C. van Unnik (1973), dl. III.
János–apokrif, a második század első feléből, az apostolokhoz
Az írás egy misztikus körtánc bemutatásával kezdődik, amelyet Krisztus rendezett még keresztre feszítése előtt. Megparancsolta tanítványainak, hogy fogják meg egymás kezét és képezzenek egy kört. Ő maga középen állott. A tanítványok körben járva mozogtak (táncoltak), miközben Krisztus egy dicsőítő dalt énekelt:
Üdvözülni akarok, és üdvözíteni, úgy legyen. Oldódni akarok, és oldani, úgy legyen. Kévébe köttetni akarok, és kévét kötni, úgy legyen.
Sebesülni akarok, és sebet okozni, úgy legyen. Isten nemzett engem, s magam is Istent nemzek, úgy legyen. Éhes vagyok, és éhséget oltok, úgy legyen.
Akarom, értve értsetek, s az értelem maga vagyok, úgy legyen. Fürödni akarok bennetek, s füröszteni titeket, úgy legyen. Egy a karból veletek énekel, úgy legyen.
Tizenkét sugár az égen táncot lejt, úgy legyen. Ki nem lejt táncot a karban, nem ismeri, mit akartam, úgy legyen. Egyesülni akarok és egyesíteni, úgy legyen.
Lámpásod vagyok neked, ki rám tekintesz, úgy legyen. Tükröd vagyok neked, ki bennem ismersz magadra, úgy legyen. Kapud vagyok, megnyílok, ha megzörgeted kilincsemet, úgy legyen.
Ösvényed vagyok – ki rajtam vándorolsz, úgy legyen. Ki követed táncomat, általam légy önmagad, úgy legyen. Aki szólok, az Ige vagyok, úgy legyen.
Míg a táncot járod, egy vagyok veled, tiéd az emberi kín, amit majd szenvedek, úgy legyen. Szenvedésed nem lehet teljes, ha nincs veled az Atyától jött Ige, úgy legyen. Ha majd szenvedőt látsz, de nem csak szenvedését, megismered a szenvedőt, s benne az üdvözítőt, úgy legyen.
Éld az Igét, a részvét bölcsességével, úgy legyen.
Ladocsi Gáspár szövegváltozata alapján, 2007. 07. 07-én a Magyar Örökség Alapítvány táborában, Sopron mellett, fordította: Turcsány Péter
